Media

english | nederlands

Media

Boeken

Ik ben altijd gefascineerd geweest door de geologische tijd. Vanaf het moment dat ik in Suriname rondliep in gesteenten die twee miljard jaar oud waren en in Colombia in een oogopslag de hele geologische kolom in het weidse landschap kon zien liggen, kan ik mij ook in het dagelijks leven niet meer losrukken van de gedachten dat wij mensen, die als soort nog maar 200,000 jaar op de aarde rondlopen, maar net komen kijken. We zijn niet meer dan het laatste likje verf op de top van de Eiffeltoren, zoals Mark Twain het uitdrukt. We hebben nog niets meegemaakt van wat de aarde allemaal vermag.

Tijd was het thema van mijn intreerede in Wageningen in 1983 (Gisteren was vandaag morgen), en tijd is het thema van mijn boek De menselijke maat. De aarde over tienduizend jaar, dat in 2006 is uitgekomen en in 2020 zijn negentiende druk beleefde. Het boek heeft nog steeds veel succes, met name vanwege de relativering van de klimaatproblematiek die eruit spreekt. Maar eigenlijk gaat het niet over het klimaat, maar over onze gebrekkige perceptie van de tijd. Dat is ook het thema van mijn boek over de zeespiegelproblematiek, Spiegelzee. Daarin laat ik zien hoe onze verre voorouders meer dan honderdduizend jaar geleden zich al aanpasten aan zeespiegelveranderingen. De veranderlijkheid van de taal in de tijd is een thema in De Binnenplaats van Babel: de gemiddelde levensverwachting van een taal is niet meer dan zo’n duizend jaar. En in Kantelpunt laat ik zien hoe snel de biodiversiteit in een ecosysteem volledig op zijn kop kan worden gezet.

In Waarom de hel naar zwavel stinkt ga ik als geoloog met hamer en kompas op zoek naar de hel en het middelpunt van de aarde, in de voetstappen van de klassieken en van Dante Alighieri. In De aarde volgens W.F. Hermans ga ik na hoe deze beroemde twintigste-eeuwse schrijver in zijn romans, zijn verhalen en zijn wereldbeeld geïnspireerd werd door het vak waarin hij was afgestudeerd en gepromoveerd, de fysische geografie. En ik ontrafel in De man van de berg de tragische geschiedenis van de Duitse geoloog die in het midden van de negentiende eeuw alle rivieren in het Surinaamse binnenland geologisch verkende, maar op 27-jarige leeftijd aan de gele koorts overleed in Paramaribo voordat hij zijn resultaten wereldkundig had kunnen maken.

De aarde volgens W.F. Hermans (2023)

Er zijn biografieën over Hermans verschenen, mensen zijn gepromoveerd op zijn romans, er bestaan talloze boeken en artikelen over Hermans en zijn werken, maar over de rol die de aardwetenschappen spelen in zijn literaire werk is nog niet veel bekend.Geoloog en schrijver Salomon Kroonenberg laat in De aarde volgens W.F. Hermans.

De schrijver als geoloog aan de hand van foto’s, tekeningen, romans en het enige fysisch-geografisch-geologische leerboek dat Hermans ooit schreef, zien hoe belangrijk de aardwetenschapper Wim Hermans is geweest voor de inspiratie en het wereldbeeld van de schrijver Willem Frederik Hermans. Kroonenberg toont overtuigend aan dat ook de fysisch-geografische en geologische context van Hermans’ werken onze volle aandacht verdient.

Recensies: NRC Handelsblad, Neerlandistiek, VPRO Gids, New Scientist, Biografieportaal, Leeuwarder Courant, Volkskrant
Podcasts: NPO Radio, Omny, Omroep MAX

Atlas Contact, ISBN 97-89045047-51-5

De man van de berg (2020)

Wat moet hij gedacht hebben op zijn sterfbed, nog geen achtentwintig jaar oud? Hij kon zich met recht de eerste natuuronderzoeker van Suriname noemen. Hij had alle rivieren in het binnenland bevaren, hij had honderden gesteente- en plantmonsters naar Nederland gestuurd, zelfs stiekem een paar indiaanse skeletten opgegraven, alles voor de wetenschap. Hij had zijn waarnemingen neergelegd in tientallen brieven aan zijn correspondenten in Nederland en Duitsland. Hij had als geoloog deelgenomen aan een Duitse commissie die in de jaren 1853-1855 in opdracht van de Nederlandse koloniale overheid de mogelijkheden van een Duitse volksplanting in Suriname moest onderzoeken. Maar zijn ambities reikten veel verder. Hij kon net zo beroemd worden als Alexander von Humboldt in Venezuela en de Andes en Robert Schomburgk in Brits Guiana. Het enige dat nog ontbrak was het schrijven van het boek dat hem die roem zou brengen. Hij stond op het punt naar Europa terug te keren om die taak te volbrengen, toen de gele koorts hem in zijn greep kreeg. Op 6 augustus 1855 overleed hij in Paramaribo.

Nu, bijna 170 jaar later, is het enige waar men in Suriname zijn naam van kent de Voltzberg, een berg die hij als eerste Europeaan had gezien, en die pas veel later, ver na zijn dood, naar hem vernoemd werd. Dit boek is een poging tot eerherstel. Het bevat een groot deel van zijn ongepubliceerde brieven, uit het Duits vertaald en van commentaar voorzien door Salomon Kroonenberg. Het zijn persoonlijke documenten, die zich niet alleen beperken tot natuurwetenschappelijke waarnemingen, maar ook een helder beeld geven van zijn ambities, zijn frustraties, zijn ruzies met koloniale overheden en met zijn reisgenoten, zijn afschuw van de slavernij en de losse zeden in Paramaribo, zijn hoop en zijn triomfen. Hij verdient een prominente plaats in de geschiedenis van het Surinaamse natuuronderzoek.

Recensies: NRC Handelsblad, KNGMG, De Ware Tijd, Parbode, NVOX, Geografie

Walburg Pers, ISBN 97-89462495-02-9

Kantelpunt (2019)

Biodiversiteit gaat niet alleen over neushoorns, koraalriffen en de kikkers van het tropisch regenwoud. De oorspronkelijke schelpdieren van de Kaspische Zee, een gesloten ecosysteem met een eigen evolutie, zijn in de twintigste eeuw vrijwel geheel verdrongen door soorten die daar helemaal niet thuishoren.

Komt het door klimaatveranderingen? Zeespiegelschommelingen en bodemdaling? Nieuwe scheepvaartkanalen? Variaties in het zoutgehalte? Is dat eerder gebeurd in het geologisch verleden? Moeten we er iets aan doen, en waarom wel of niet? De zebramossel is ontsnapt uit de Kaspische Zee en heeft wraak genomen en heeft zich genesteld in alle waterwegen van Europa en Noord-Amerika.

Dit alles is het thema van een groot Europees onderzoeksproject (www.pontocaspian.eu), waaraan geologen en biologen uit twintig landen hebben meegedaan. De kantelpunten in de biodiversiteit van de Kaspische Zee blijken model te staan voor die van de hele aarde. Salomon Kroonenberg neemt zijn lezers mee op de vele reizen die hij met de onderzoekers maakte naar de Kaspische Zee en laat ons in zijn boeiende verslag zien hoe weinig we eigenlijk nog weten.

Hij doet niet alleen verslag van hoe steuren, zeehonden en schelpdieren reageren op geologische en door de mens veroorzaakte veranderingen, maar hij laat ons ook op speelse en persoonlijke wijze zien hoe wetenschappelijk onderzoek werkt en hoe het zoeken naar kennis, het ontdekken van wetmatigheden in zijn werk gaat. Zijn boek mondt uit in fundamentele vragen over de wijze waarop wij met de natuur omgaan.

Recensies: NRC Handelsblad, De Visdief

Atlas Contact, ISBN 97-89045037-29-5

Geologie en landschap van Suriname (2017)

Door: Theo Wong, Salomon Kroonenberg, Pieter Augustinus
Dit is het eerste Nederlandstalige boek dat in begrijpelijke termen voor een breed publiek uitlegt hoe de ondergrond, het landschap en de delfstoffen van Suriname zijn ontstaan.

Hoe is Suriname ontstaan? Wat is de oorsprong van haar gesteenten, haar landschappen, haar delfstoffen, haar landbouwgronden, haar kust? Waarom vinden we wel goud in Oost-Suriname maar niet in het westen? Waarom is de Voltzberg rond en de Brownsberg plat? Hoe ontstaan soela’s? Waar kan je bauxiet vinden, en waar olie, en waarom niet ergens anders? Hoe ontstaan witzandsavannes? Waarom verandert de kust zo snel?

Het zijn allemaal vragen die te maken hebben met de geologische ontstaanswijze van het land. Een geschiedenis die al twee miljard jaar geleden begon tijdens de Trans-Amazonische Gebergtevorming. Dit is het eerste Nederlandstalige boek dat in begrijpelijke termen voor een breed publiek uitlegt hoe de ondergrond, het landschap en de delfstoffen van Suriname zijn ontstaan.

Recensies: Stichting Geologische Activiteiten, Parbode, Dagblad Suriname, Geografie

LM Publishers, ISBN 97-89460224-59-1

Spiegelzee (2017)

Wie zich zorgen maakt over een stijgende zeespiegel, vergeet dat de mensheid dat al eerder heeft meegemaakt. Zo’n 120.000 jaar geleden stond de zeespiegel zes meter hoger dan nu, en lag Amersfoort aan zee. In het koudste deel van de laatste ijstijd, 20.000 jaar geleden, stond hij juist 120 meter lager, en lag de Noordzee droog. De stijging die door het afsmelten van de ijskappen daar weer op volgde ging soms wel twintig keer zo snel als nu. Onze voorouders hebben onvoorstelbare zeespiegelveranderingen meegemaakt, die grote gevolgen voor hun leefmilieu hadden.

Salomon Kroonenberg vertelt in dit boek op toegankelijke wijze welke oorzaken daaraan ten grondslag liggen en hoe we dat te weten zijn gekomen: uit opgeheven koraalterrassen, boringen in de diepzee en de Groenlandse ijskap, en ook uit vele gegevens van de Nederlandse ondergrond. De laatste zesduizend jaar is onze zeespiegel eigenlijk redelijk stabiel, en wereldwijde peilschaalmetingen van de laatste eeuw laten nog geen versnelling zien. Wie inziet hoe inventief onze voorouders zich met weinig middelen aan zeespiegelveranderingen aanpasten, hoeft niet bang te zijn dat wij zelf dat in de toekomst niet ook zouden kunnen.

Recensies: Volkskrant, De Morgen, Humo, EOS Magazine, Elsevier, Vrij Nederland, PZC Zeeland Boeken

Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 97-89045032-96-2

De binnenplaats van Babel (2014)

Taal is de prachtigste gave van de evolutie aan de mensheid. Van jongs af aan hield ik van taal, van lettertjes, van de muziek van mooie woorden, ik las alle uithangborden op straat, alle teksten op de potjes jam en hagelslag.

Maar waarom zijn er zesduizend verschillende talen? Ik maak in De binnenplaats van Babel een ontdekkingstocht naar de oorsprong van onze veeltaligheid. Begon het spreken met klappertanden of met klikjes? Was er ooit één taal voor alle mensen? Waarom zijn er meer talen in de bergen dan in de vlakte?

Ik neem de lezer mee naar de Kaukasus en de indianen, naar de wieg van Homo sapiens en de resten van de Toren van Babel. Begon het spreken met klappertanden of met klikjes? Was er ooit één taal voor alle mensen? Waarom zijn er meer talen in de bergen dan in de vlakte? De held van mijn boek is mijn grootvader die maar liefst veertien talen kende. Zelfs in het concentratiekamp Theresienstadt zat hij nog Russisch te leren. Dit boek is een eerbetoon aan mijn opa en de inhaalslag van een geoloog die ook graag taalkundige had willen zijn.

Recensies: Reformatorisch Dagblad, kennislink.nl, HVV, Zinweb, Volkskrant, Haaksberger Koerier, VakTaal,

Uitgeverij Atlas Contact, ISBN 97-89045026-05-3

Waarom de hel naar zwavel stinkt (2011)

Waarom kregen de astronomen voor hun wetenschap de hemel, en geologen de hel? Waarom is het paradijs het ultieme geluk en de hel de ellendigste dood? In het aardedonker worden de mensen bang en denken aan de dood. Daarom zit de hel onder de grond. De aarde is de onderwereld, het dodenrijk, in bijna alle culturen van de wereld.

Chinees, 2016

Duits, 2017

En toch zit er zoveel moois in de ondergrond: glinsterende ertsen en metalen, prachtige gele zwavelkorsten, blauwe saffieren, rood cinnaber, groen malachiet, meterslange vlijmscherpe gipskristallen, druipsteengrotten, ondergrondse rivieren, tere schelpjes uit het begin van de evolutie en reusachtige botten van uitgestorven monsters.

Salomon Kroonenberg doet veldwerk in de hel, met hamer en kompas, in de voetsporen van de Bijbel, Homerus, Vergilius, Dante, Da Vinci, Descartes, Jules Verne en de moderne wetenschap, in elk hoofdstuk weer een stukje dieper, en brengt daar gedetailleerd verslag van uit – want het lukt hem gelukkig om er weer uit te komen.

Het boek stond op de longlist voor de Bob den Uyl prijs voor literaire reisverhalen.

Recensies: Jo's Archief, NRC Boeken (Atte Jongstra), NRC Boeken (Gemma Venhuizen), Sargasso, Trouw, VPRO Boeken, InfoNu.nl

Uitgeverij Atlas, ISBN 97-89045018-76-8

Aarde en klimaat (luisterboek, 2009)

Wij hanteren voor onze planeet vaak de menselijke maat en niet de maat van de aarde zelf. De aarde heeft een eigen leven dat al vier en een half miljard jaar duurt. Alle natuurrampen hebben in het verleden al eens plaatsgevonden: een tweehonderd meter hogere en honderd meter lagere zeespiegel, een broeikasaarde met meer dan twintig keer zoveel CO2 in de atmosfeer en een twintig keer zo snelle zeespiegelstijging als nu. Voor de aarde is dat allemaal niets nieuws.

Deze serie colleges laat zien hoe de aarde écht werkt aan de hand van de drie klimaatextremen die de aarde de laatste 250 miljoen jaar heeft meegemaakt: de woestijnaarde, de broeikasaarde en de ijstijdaarde. De aarde in rood, groen en wit.

Koop: dit boek bij NRC Webwinkel.
Luister: het eerste hoofdstuk "Aarde en klimaat".

Tot stand gekomen i.s.m. Studium Generale TU Delft, ISBN 90-85300-36-3

De menselijke maat (2006, herziene editie 2008)

Dit boek betoogt dat wij nu ook rekening moeten houden met lange tijdschalen, met de maat van de natuur. Het laat zien hoe we een aantal trends uit het geologische verleden naar de toekomst kunnen doortrekken. Want het spreekt niet vanzelf dat de toekomst moeilijker te voorspellen is naarmate hij verder weg ligt. We weten niet of het klimaat in het jaar 2100 warmer zal zijn dan nu, maar we kunnen wel voorspellen dat na de huidige warme tijd weer een ijstijd komt.

Het boek is bekroond met de Eureka-Furore prijs voor het beste Nederlandstalige populair-wetenschappelijke boek. In 2008 is een herziene editie verschenen (12e druk), met een epiloog over de recente ontwikkelingen in het klimaatdebat.

De Chinese vertaling van De menselijke maat heeft een prijs van het invloedrijke literaire blad China Reading Weekly in de wacht gesleept en wordt door de Nationale Bibliotheek aanbevolen als het beste populair-wetenschappelijke boek van 2012.

Recensies: Süddeutsche Zeitung, NRC Boeken, Trouw, NLPVF (English), Delft Integraal, VPRO Boeken, kennislink.nl.
Lees: het eerste hoofdstuk "De menselijke maat": Ned, Eng.

Uitgeverij Atlas, ISBN 97-89045006-81-9

Stop de continenten! (1996)

In 1996 bundelde Salomon Kroonenberg een aantal columns in het boekje "Stop de continenten!" Die zwerven al sinds het ontstaan van de aardkorst over het oppervlak. Dat komt omdat het daar kouder is dan in het binnenste van de aarde. Vergelijk het met een pannetje kokend water dat een scheutje olie bevat: de olie (de "continenten") drijft en klontert voortdurend samen om weer uiteen te vallen, aangedreven door de opstijgende warmte uit de diepte. Op dezelfde wijze bewegen de continenten over de aarde, met snelheden tot een centimeter of tien per jaar.

De onderstaande drie filmpjes van VPRO"s Noorderlicht laten samen de bewegingen van de werelddelen zien van 700 miljoen jaar geleden tot 196 miljoen jaar in de toekomst.

Lingua Terrae Books, ISBN 90-74417-04-3