Geoloog Salomon Kroonenberg is niet alleen wetenschapper. Hij is ook een geboren verteller. In zijn laatste boek zijn beide aan het woord, vol overtuiging. Ik vind het altijd een genoegen om Kroonenberg op televisie te zien en te horen. Op zijn eigen website staan een aantal videofragmenten waarin hij een hoofdrol speelt. Bijvoorbeeld het verhaal over de oerrivier de Eridanos (VPRO Noorderlicht, 2002). Het begint met een kleine excursie gesteentenherkenning met eerstejaarsstudenten in de stad Delft. Er is een bespreking van zijn eerste boek De menselijke maat, met Wim Brands (VPRO Boeken etc., 2006). En er zijn diverse commentaren bij Paul en Witteman op de aswolken van de IJslandse vulkaan Eyafjallajökull (april 2010).
Daar staat nog niet de aflevering bij van VPRO Boeken, zondag 5 juni 2011. Salomon Kroonenberg is dan evenals in 2006 weer te gast bij Wim Brands. Zijn nieuwste boek is net uit. Het heeft de raadselachtige titel Waarom de hel naar zwavel stinkt. Niet alleen de titel, ook het onderwerp intrigeert.
Het feit dat het binnenste van de aarde, de onderwereld, voor het grootste gedeelte nog onbekend terrein is, is voor Kroonenberg aanleiding om geologie te verbinden met mythologie. ‘Mythe en wetenschap, legende en waarneming, angst en nieuwsgierigheid lopen daarbij op een fascinerende manier door elkaar heen’.En: ‘Het wordt tijd dat er eens iemand met een geologisch oog naar de hel kijkt’.
In gezelschap van Odysseus, Dante, Jules Verne en vele andere bekende en minder bekende reisgenoten daalt Kroonberg af in het onderaardse. Vanzelfsprekend gewapend met hamer en kompas voor het nodige veldwerk. Maar hij heeft ook een goed gevulde boekentas bij zich. Zijn geologische aantekeningen lardeert hij met talloze verwijzingen naar de oude klassieken en zijn geologische vakliteratuur. En daarbovenop komen dan nog de anekdotes en verhalen uit zijn eigen rijke loopbaan.
In hoofdstuk 15 gaat het over Jules Vernes Reis naar het middelpunt der aarde. Waar begint die reis? Jawel, in een IJslandse vulkaan, de Snaefellsjokull. In een lavatunnel onder die vulkaan vinden professor Lidenbrock en zijn neef Axel geen hel, maar eerder een soort paradijs. Kroonenberg citeert: ‘Het licht der toestellen, teruggekaatst door de kleine vlakken der rotsachtige massa, schoot zijn stralen onder alle hoeken,en ik verbeeldde mij door een holle diamant te reizen waarin de stralen op duizend verblindende wijzen braken.’ Waarna hij verwijst naar de ontdekking in 2000 van de Sierra de Naica grot in Mexico. In die grot werden meterslange gipskristallen gevonden.
Er zijn meer toegangspoorten naar de hel. Bijvoorbeeld het door Vergilius beschreven kratermeer Lago d’Averno. De naam Avernus werd zelfs gebruikt als synoniem voor de onderwereld. Ook de nabij gelegen Solfatara heeft een veelzeggende naam (‘zwavelige aarde’). Een vulkanisch stoomgat (fumarole) zorgt voor de zwaveldampen. Of beter gezegd, heel veel waterdamp met 99,2 procent CO2 (koolzuurgas) en slechts 0,5 procent H2S (zwavelwaterstof). Kroonenberg: ‘de Solfatara stoot per dag 1000-1500 ton CO2 uit, evenveel als de Nederlandse regering bij Barendrecht onder de grond had willen stoppen.’
De klimaathype, nog een ander thema waarover Salomon Kroonenberg niet gauw uitgepraat is. Hij krijgt vaak het etiket opgedrukt van klimaatscepticus. Maar dat is te simpel. Hij is in mijn ogen een geologische vrijdenker die zich niet zo gauw in een of ander hokje laat stoppen. Zijn belangrijkste argument is dat het menselijk tijdsperspectief (de menselijke maat) veel te beperkt is. In de geologie gaat het om omvoorstelbaar grote tijdschalen. Wij mensen kunnen ons die dimensies niet of nauwelijks indenken. Bovendien koesteren veel mensen de gedachte dat de natuur maakbaar is, dat wij het milieu naar onze hand kunnen zetten. Dat is een illusie.
Vanwege zijn opvattingen wordt Kroonenberg geregeld met kritiek bestookt door milieuactivisten, broeikasbestrijders en aanhangers van de klimaattheorie. Maar ondanks die kritiek won zijn boek De menselijke maat, waarin hij de klimaattheorie relativeerde, in 2007 de NWO Eureka Furore Boekenprijs.
Op Kroonenbergs website vind ik een oud artikel uit 1997, waaruit de volgende alinea:
‘We moeten leren leven met een Aarde die dynamisch is, die vanzelf voortdurend verandert, ook als de mens niets doet. Er is geen ‘nulpunt’, geen beginstadium; de Aarde is nooit ongerept geweest. Wij zien in de weinige tijd die de mens is toebedeeld maar een heel klein stukje van al die grote langgolvige processen. Wij moeten leren niet alleen te meten in ons eigen tijdsperspectief, maar ook in het aards perspectief. En wij moeten goed naar de geschiedenis van de Aarde kijken, om te begrijpen wat er in het verleden bij bedreigingen is gebeurd. Daar kunnen we van leren’.
Mij spreken de verhalen van Salomon Kroonenberg zeer aan. Niet alleen vanwege mijn eigen amateurgeologische belangstelling, die toevallig ook in zwaveldampen is ontstaan. Maar net als De menselijke maat leest zijn ‘zwavel-boek’ gewoon als een trein: een combinatie van reisreportage en detective. Een speurtocht naar bewijsmateriaal van een inferno. De vele fraaie illustraties leveren daarin een onmisbaar aandeel.
In de Volkskrant van vandaag 18 juni lees ik een bericht dat naadloos aansluit bij Kroonenbergs hellevaart. Er wordt verslag gedaan van een plan van het International Ocean Discovery Program (IODP, vroeger het International Ocean Drilling Program). ‘Een halve eeuw na de eerste poging moet het eindelijk gebeuren. Wetenschappers gaan een gat boren in de aardkorst tot aan de mantel, meer dan 6 kilometer onder de oceaanbodem’.
Die eerste poging betrof het zgn. Mohole-project dat in 1966 werd gestaakt, op een diepte van 200 m. Hans Christian Larsen, IODP vice-president: ‘Wij willen boren naar 6 tot 7 kilometer diepte, om er ongerepte monsters te kunnen nemen van de mantel. Technisch onderzoek wijst uit dat het mogelijk is’.
Die monsters van de in miljoenen jaren gevormde afzettingen op de oceaanbodem kunnen belangrijke aanwijzingen geven over klimaatveranderingen in de geschiedenis van de aarde.
‘Zo maakten eerdere boringen in het Arctisch gebied duidelijk dat de aarde 53 miljoen jaargeleden een broeikas was met relatief weinig temperatuurverschil tussen tropen en polen. Dat was een enorme verrassing, aldus Jan de Leeuw, oud-directeur van zee-onderzoeksinstituut NIOZ en een van de auteurs van het IODP-plan. “De beste klimaatwetenschappers ter wereld hebben met hun modellen niet terug kunnen rekenen naar die situatie van 53 jaar miljoen geleden. Er klopt dus iets niet aan de huidige modellen.” ’
Dat is koren op de molen van Kroonenberg.
Op pagina 336 van zijn boek schrijft hij zelf over het Mohole-project. Dat door geklungel veranderde in Slowhole en later in Nohole. ‘In Dantes hel worden huichelaars gestraft met een vergulde loden mantel. Daardoor zijn ze niet vooruit te branden.’
Ook de Japanners die in 2005 een tweede poging waagden met hun boorschip Chikyu kwamen blijkbaar niet tot resultaten. Het schip doet nu wel weer mee met dit derde project van het IODP. Maar het wachten is op de benodigde financiering…
Ik hoop voor Salomon Kroonenberg dat het IODP erin slaagt om binnen afzienbare tijd een nieuwe toegangspoort naar de onderwereld te realiseren. Dat hij misschien zelfs even aan boord mag komen als de laatste meter naar de mantel wordt geboord. Maar op dit moment vind ik genoeg te beleven in zijn recente, naar sulfur ruikende reisverslag.
Meer:
VPRO Boeken: aflevering 5 juni 2011, bespreking van Kroonenbergs boek Waarom de hel naar zwavel stinkt. (met videolink)
Diep in de aarde zijn de monsters ongerept, door Ben van Raaij (De Volkskrant, 18 juni 2011, Wetenschap, p. 6)
Ronald Veldhuizen: De menselijke maat, boekrecensie (op Kennislink)
Kroonenbergs dwarse boek actueler dan tevoren
VPRO Boeken: overzicht van afleveringen met Salomon Kroonenberg (met videolinks
Factsheet Eurekaprijs 2007
o.a. Samenvatting van het juryrapport over Kroonenbergs boek De menselijke maat
Nova met Salomon Kroonenberg en Maarten Hajer (5 feb. 2010)
Artikel op Climategate.nl, naar aanleiding van Nova-discussie tussen Kroonenberg en Hajer (directeur Planbureau voor de Leefomgeving) o.l.v. Twan Huys. Met videolink
Salomon Kroonenberg: Er is nog niets aan de hand met ons klimaat
Opinieartikel voor Resource Wageningen UR, Wetenschap
